Yemen’in Biyografik Tarihçesi

M Ö. 3000 ― Yemen’de Bronz Çağı aletleri ve arıt heykeller ortaya çıktı.

M Ö. 2000­― Marib’deki Vadi Adhana’da ilk sulama yapıldı.

M Ö. 1400―Deve ilk kez evcilleştirildi. Ve Arabistan ticaret devletleri ortaya çıktı.

M Ö.1200― Çöl etrafında oluşturulan Demir Çağı kentsel yapılanmayla birlikte Saba (veya Seba) Krallığı’nın ilk adımları atılmaya başlandı.

M Ö.750― Marib Barajı kuruldu. Birbirinden bağımsız ve rakip olan Hadramut (Şabva), Avsan (Aden), Kataban (Timna) ve Main Krallıkları kuruldu.

M Ö. 500― Saba Krallığı yüksek bir ferah yapılanma seviyesine ulaştı.

M Ö.230-220― Saba Krallığı Şabva’yı feth etti. Krallığın Main’i de ele geçirmesiyle üstünlük savaşları devam etti.

M Ö.105-109― Himyar limanlarından yapılan ticaretin artmasıyla Saba Krallığı’na rakip olarak  Himyar federasyonu ortaya çıktı.

M Ö. 24― Roma İmparatoru Avgustus, Aelivs, Gallus komutasındaki ordusunu Yemen ve Aden’i ele geçirmek üzere bu bölgeye sevk etti. Ancak bu deneme başarısızlıkla sonuçlandı.

100-200― San’a Saba Fedarasyonu’nun ortak başkenti ilan edildi.

160-210― Kataban Hadramut’a devredildi.

217-218― Hadramut’un başkenti Şabva, Saba Krallığı tarafından yok edildi.

210-250― San’a da Gundam Sarayı inşa edildi.

270-280― Himyarlar Saba Krallığı’nı ağır bir yenilgiye uğrattı.

280-295― Himyarlar Hadramut Krallığı’nı yıktı.

300― Zafar Himyar Krallığı’nın başkenti ilan edildi.

340― Psikopos Teolfilus, Roma İmparatoru II. Kostantin tarafından Sokotra Adası’ndan Himyarların topraklarına gönderildi ve kiliseler inşa edildi. Roma İmparatorluğu ve Etiyopyalı müttefikleri bölgedeki deniz yollarının kontrolünü ele geçirdi.

383― Zafar’da Himyar Krallığı adına saray inşa edildi.

518― Himyar Kralı Du Nuvas din değiştirerek Musevî oldu.

523― Du Nuvas, Habeşliler ve müttefiklerine karşı savaş ilan etti. Necran Hiristiyanları katledildi.

5235-575― Du NuvasHabeşliler karşısında yenilgiye uğradı. Himyar Krallığı Aksum İmparatorluğu’nunn bir parçası haline geldi.

537― Habeşli Ebrahe Yemen Valisi ilan edildi.

570― Ebrehe Mekke’ye filleri kullanarak düzenlediği saldırıda yenilgiye uğradı.

575― Himyarlılar Frslılardan Yemen’i fethedip Habeşlileri bu topraklardan atmalarını talep ettiler.

575― Aksun yönetimi sona erdi. Farslıların fethiyle Yemen yarım yüzyıllık bir süre için Sasani İmparatorluğu’nun eline geçti.

600― Marib Barajı patladı ve terk edildi.

628― Farslı Suudi Arabistan Valisi’nin Müslüman olmasıyla Yemen’de İslâm yayılmaya başladı.

660― Şam’daki Emeviler Yemen’in kontrolünü ele geçirdi.

819-1018― Timaha’da Zeydî Hanedanlığı kuruldu.

847― İlk bağımsız yerel Müslüman Hanedanlığı Bani Yufir, San’a’da yönetimi ele geçirdi.

879― İlk Zeydî İmam El-Hâdi Yahya, Sa’ada’ya girdi ve burada hanedanlığını kurdu.

915― Sünniliğin Şâfilik kolunu yaymak için Seyyid Ahmed bin. İsa El-Muhacir Irak’tan Yemen’e geldi.

1047― Sulaihid Hanedanlığı, Ali bin Muhammed El-Sulaihi tarafından kuruldu.

1069― Süleymaniler Kuzey Tihama’yı işgal etti.

1086-1138― Süleymaniler başkenti Cibla’ya taşıdı.

1159-1173― Mahdîiler Zabid ve Harad’ı ele geçirdi.

1173― Yemen Mısırlı Salahaddin’in kardeşleri tarafından işgal edildi. Hadramut’ta Tarim ve Şibam vilayetleri hariç olmak üzere Eyyubi Hanedanlığı kuruldu.

1219― İbn Mahdi, Tarim ve Şibam vilayetlerini ele geçirdi.

1229― Son Eyyubi Hükümdarı Taiz’den Mısıra geçti.

1274― Hbudiler Hadramut’u ele geçirdi.

1298― Marco  Polo Yemen’in limanları ve Sokotra Adası hakkında yazı yazdı.

1323-1324― Zeydi İmamlar San’a’nın yönetimini ele geçirdi

1484―Tahiriler Yemen’in güneyinin yönetimini ele geçirdi.

1484― Katiri Sultanı HadramutA ulaştı. Kuzeydoğu Aden’den Yafailerin yönetimde yardımcı olmaları istendi. Ancak bir süre sonra Yafailer yönetimi ele geçirdi.

1513― Portekizli Albuguergve Sokotra Adası’nı ele geçirdi.

1515―Türklere bağlı Mısır kuvvetleri Yemen’e geldi.

1517― Osmanlı Devleti, Yavuz Sultan döneminde Yemen’in Aden ve Lahic bölgelerini topraklarına kattı.

1538― Kanuni Sultan Süleyman’ın donanma komutanı Paşa El-Hadim, Aden’i ele geçirdi.

1547― Osmanlı San’a’yı ele geçirdi.

1597-1620― Himyar Kraığı dönemindeki imamlar soyundan gelen El-Kasım’ın hükümdarlığı başladı. El-Kasım’ın Osmanlı’ya karşı direnişi bağımsızlık savaşını başlattı.

1600― Şaharah Köprüsü inşa edildi.

1618 ― Moka’da İngiliz ve Hollandalılar sürekli fabrikalar kurdu.

1635― Zeydi İmamlar Osmanlı’yı topraklarından çıkardılar, San’a yönetimi başladı.

1720-1740― Avrupa’ya Moka kahvesi ticareti en üst seviyesine ulaştı.

1728-1731― Lacih Sultan’ı bağımsızlık ilan edip Aden’i ele geçirdi.

1763― Alman Kâşif Carsten Niebuhr Hollanda’nın Yemen’deki keşiflerine önderlik etti.

1798― İngiltere Perim Adası’nı ele geçirdi.

1809― Vahhabiler Hadramut’u işgal etti, türbe ve mezarlıkları yerle bir edip geri çekildi.

1839― İngiltere Aden’i ele geçirdi.

1849― Şerif Hüseyin ile İm arasında çatışma çıktı, Osmanlı yenildi.

1853― Adem bağımsız bir liman olduğunu ilan etti.

1869― Süveyş kanalı açıldı.

1870― Aden’de ilk telgraf istasyonu açıldı.

1872― San’a Osmanlı tarafından tekrar ele geçirildi.

17 Şubat 1892― Yemen’de Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanma başlatıldı.

27 Nisan 1892― Yemen’de Araplar Osmanlı’ya karşı ayaklanma çıkardı. Ayaklanmanın büyümesi üzerine bölgeye takviye kuvvetler gönderildi.

25 Eylül 1895― Hudey’de yaşanan toprak kayması sonucu 100 kişi hayatını kaybetti.

18 Kasım 1895― 45.000 Arapla liderlik eden San’a imamı, Osmanlı birliklerine karşı  peş peşe üç çatışmada galip geldi.

23 Kasım 1895― Bab-ı Ali, Sana İmamı öncüllüğünde bir ayaklanma çıktığı haberlerini yalanladı.

2 Aralık 1898― Aden’de bir ayaklanma çıktı.

12 Ocak 1899― Osmanlı birlikleri Yemen’de bir ayaklanmayı bastırdı. Çatışmalarda 4000 isyancı ve 2000 Türk öldü.

11 Mayıs 1899― Yemen’de Osmanlı ile isyancılar arasında çıkan çatışmada 160 Türk, 300 Arap öldü.

11 Mayıs 1899― Abdullah Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri gece hücumları, çölün etkisi ve açlık nedeniyle isyancılar karşısında güç kaybetmeye başladı.

23 Nisan 1901― Yemen’de Osmanlı kuvvetleri, isyancılar karşısında yenildi.

13 Eylül 1901― Bab-ı Ali alınan yenilgiye rağmen Osmanlı’nın bölgede genişleme çabalarına devam edeceğini açıkladı.

15 Kasım 1901― Osmanlı ve Büyük Britanya, Yemen ve Aden’deki etki alanlarının sınırlandırılmasına ilişkin olarak bir anlaşmaya vardıklarını açıkladılar.

23 Nisan 1902― Ayaklanmalar Sana’ya kadar yayıldı.

27 Mayıs 1902― Moka’de Osmanlı birlikleri katledildi.

13 Temmuz 1903― Yeni peygamber olduğunu iddia eden bir kişinin ortaya çıkmasıyla Yemen’de kargaşa meydana geldi.

27 Şubat 1905― Yemen’de öncekilerden çok daha şiddetli bir ayaklanma başladı.

18 Mart 1905― Sana’da 5000 kişilik askeri karargâh, isyancıların kontrolüne geçti.

20 Nisan 1905― Sana şehri isyancılara teslim edildi.

6 Haziran 1905― İsyancılar Kataba, İbb ve Taiz’i ele geçirdi.

24 Temmuz 1095― Osmanlı Sana’nın bazı bölgelerinde isyancıları yenilgiye uğrattı.

19 Ocak 1911― Sana İmamı Seyid Yahya, Osmanlı’ya karşı savaş ilan etti ve silahli güçlerini dağlara konuşlandırdı.

3 Şubat 1911― Yemen’de Oslı yanlısı oldukları iddiasıyla iki Arap aşireti Yemenli isyancılar tarafından katledildi.

9 Nisan 1911― Osnalı Yemen’deki 100 den fazla isyancıyı öldürerek ve isyancıların kalelerini imha ederek isyancıları yenilgiye uğrattı.

17 Haziran 1911― Yemenli isyancılar Türk destek kuvvetlerine sürpriz bir saldırı düzenledi ve 1000 Osmanlı askeri hayatını kaybetti.

9 Aralık 1911― Osmanlı Devleti ve İmam Yahya arasında Zeydî bölgelerinin otorite devrini içeren Da’an Antlaşması imzalandı.

1914― Anglo Türk Antlaşması ile İngiliz Aden Protektorası ve Osmanlı kontrolündeki Yemen arasındaki sınır belirlendi.

20 Ağustos 1915― Yemen’in en güçlü aşiret liderlerinden Said İdris, Osmanlı’ya karşı ayaklanma başlattı.

30 Ekim 1918― Mondros Ateşkes Antlaşması ile Osmanlı Devleti’nin bölgeden çekilmesiyle Kuzey Yemen, İmam Yahya yönetiminde bağımsızlığını kazandı.

1918-1921― Türklerin çekilmesinden sonra Hudeyde Limanı İngilizler tarafından işgal edildi.

1921― İmam Yahya Hudeyde’yi Muhammed El-İdrisi’den geri aldı.

5 Nisan 1923― Yemen’deki Yahudiler, Müslümanlar tarafından din değiştirilmeye zorlandı ve katledildi.

24 Temmuz 1923― Türkiye Cumhuriyeti, hem Kuzey Yemen’in bağımsızlığını hem de Güney Yemen’in İngiliz sömürgesi olduğunu Lozan antlaşması ile resmen kabul edildi.

24 Şubat 1924― İmam Yahya kendisini Yemen Kralı ilan etti.

31  Ağustos 1928― Yemen Britanya’ya karşı  zafer ilan etti.

27 Ocak 1929― İmam Yahya Sovyetlerle dostluk ve ticaret anlaşması imzaladı.

Hazırlayan: Yavuz Selim Kaplan

Kaynak: